Ο μύθος της ανάπτυξης
Συνέντευξη του Σερζ Λατούς
στο περιοδικό «L' Espresso»*.
- Στα βιβλία σας ισχυρίζεστε ότι μεγέθυνση και ανάπτυξη είναι δύο μύθοι της οικονομίας που οδηγούν τον κόσμο στην καταστροφή.
«Μας έκαναν να πιστέψουμε ότι είναι η αναγκαία προϋπόθεση της ευημερίας και της ευτυχίας. Αλλά δεν είναι αλήθεια. Ποιος λέει ότι το να παράγουμε περισσότερο για να καταναλώνουμε περισσότερο είναι ο σωστός δρόμος; Η δημιουργία νέου πλούτου δεν ευνοεί υποχρεωτικά το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου. Μέχρι τώρα ωστόσο η ανάπτυξη θεωρήθηκε αυτοσκοπός. Είναι ένα δόγμα που κανείς δεν τολμά να αμφισβητήσει».
- Ωστόσο, η ανάπτυξη της οικονομίας παρουσιάζεται ως η λύση για να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων.
«Είναι αλήθεια ότι η ανάπτυξη ευνόησε την ευημερία της Δύσης. Αλλά αυτό που λειτούργησε εν μέρει στο παρελθόν σήμερα γίνεται απάτη, επειδή αξιώνει να παρουσιάζεται σαν ένα απόλυτο μοντέλο που πρέπει να υιοθετηθεί παντού. Στην πραγματικότητα, η ιδέα της ανάπτυξης δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εξαγωγή στον υπόλοιπο κόσμο του οικονομικού πολέμου που θεμελίωσε τον καπιταλισμό και κατέστρεψε τους μισούς από τους φυσικούς πόρους του πλανήτη. Σήμερα αυτό το μοντέλο δεν είναι πλέον βιώσιμο».
- Γιατί κανείς δεν το καταγγέλλει ανοιχτά;
«Γιατί οι νόμοι της οικονομίας θεωρούνται αδιαμφισβήτητο φυσικό δεδομένο. Η οικονομία όμως είναι μόνο μια ανθρώπινη κατασκευή, η οποία ωστόσο έχει καταβροχθίσει ολικά τη ζωή μας. Οπως έλεγε ο Μαρκ Τουέιν, όταν έχεις ένα σφυρί στο κεφάλι, όλα τα προβλήματα εμφανίζονται με τη μορφή καρφιών. Αν οι αρχαίοι Ρωμαίοι έβλεπαν τα πάντα μέσα από τη θρησκεία, εμείς αντιμετωπίζουμε όλη την πραγματικότητα και τα προβλήματά της μέσα από το φίλτρο της οικονομίας».
- Το ίδιο δεν συνέβαινε και στο παρελθόν;
«Μέχρι τον 18ο αιώνα η οικονομία ως επιστήμη δεν υπήρχε. Ακόμη και σήμερα σε πολλές μη δυτικές κοινωνίες η οικονομία είναι μια λέξη που δεν λέει τίποτα στους ανθρώπους».
- Οι οικονομικές συναλλαγές ωστόσο υπήρχαν πάντα.
«Κάθε κοινωνία έχει ανάγκη να τρέφεται, να παράγει αγαθά και να οργανώνει ένα σύστημα συναλλαγής. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν όμως να είναι παιγνιώδεις, θρησκευτικές ή συμβολικές. Για να επαναλάβουμε τη διατύπωση του Καρλ Πολάνυι, μπορούν να είναι "εγκιβωτισμένες στο κοινωνικό". Η δυτική κοινωνία, αντίθετα, τις κατέστησε αυτόνομες. Οι οικονομικές δραστηριότητες έγιναν αυτοσκοπός. Αυτή είναι η επινόηση της οικονομίας».
- Πώς έγινε αυτό;
«Ο όρος "οικονομία" υποδηλώνει ταυτόχρονα μια πρακτική και έναν θεωρητικό στοχασμό. Η οικονομική πρακτική αρχίζει να γίνεται αυτόνομη από τις άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες ήδη στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ. Βρίσκουμε μαρτυρίες γι' αυτό στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, καταδικάζει την επιθυμία συσσώρευσης πλούτου με την αγοραπωλησία εμπορευμάτων, ως δραστηριότητα αντίθετη προς την ηθική της πόλης. Μόνο με την άνοδο του καπιταλισμού η οικονομία καταλήγει να καταλάβει βαθμιαία την ολότητα του κοινωνικού πεδίου. Για τους μερκαντιλιστές (μιλάμε για τον 17ο αιώνα) η κοινωνία πρέπει να διευθύνεται σαν μια εμπορική επιχείρηση. Στα μέσα του 18ου αιώνα, ο Φρανσουά Κενέ φαντάζεται την οικονομία σαν ένα αυτόνομο κύκλωμα. Είναι η γέννηση της "φυσιοκρατίας", που χειραφετεί την οικονομία από την πολιτική και από την ηθική».
- Η οικονομία γίνεται επιστήμη;
«Η οικονομία αρχίζει να λειτουργεί σαν ένα κλειστό και ανεξάρτητο κύκλωμα, επιβάλλοντας μια πανοικονομική θεώρηση της πραγματικότητας. Στο εξής το οικονομικό σύστημα και οι μηχανισμοί του θεωρούνται οικουμενικός και αδιαμφισβήτητος θεσμός. Ο οικονομικός ιμπεριαλισμός κατακτά ολόκληρη την κοινωνία, σε σημείο που σήμερα όλα υποβαθμίζονται σε πρόβλημα κόστους και κέρδους. Σιγά-σιγά αυτό που ήταν μόνο στο κεφάλι των θεωρητικών της οικονομικής επιστήμης υλοποιήθηκε στην κοινωνία μέσα από την εξέλιξη του καπιταλισμού και τα στάδια της παγκοσμιοποίησης. Σήμερα η κουλτούρα μας έχει αποικιοποιηθεί από το οικονομικό φαντασιακό, με βάση το οποίο κάθε ανθρώπινη επιλογή πρέπει να υπαγορεύεται από την οικονομική λογική. Εκείνη δηλαδή τη λογική που, μέσα από τον μύθο της ανάπτυξης, θα οδηγήσει στην κατάρρευση του πλανήτη».
- Για σας η ανάπτυξη είναι ο προθάλαμος της Αποκάλυψης. Ωστόσο, η ανάπτυξη επέτρεψε στη Δύση μιαν οικονομική ευημερία στην οποία προσβλέπει και ο υπόλοιπος πλανήτης.
«Ο υπόλοιπος κόσμος έχει το δικαίωμα να απολαύσει ένα βιοτικό επίπεδο ίδιο με το δικό μας. Οφείλουμε όμως να είμαστε έντιμοι, και να λέμε ποιες θα είναι οι συνέπειες για όλους. Και κυρίως έχουμε το χρέος να δείχνουμε έναν άλλο δρόμο, ώστε να γίνει κατανοητό ότι μια πιο δίκαιη, πιο οικολογική και πιο ισορροπημένη κοινωνία δεν πρέπει να επιδιώκει υποχρεωτικά μιαν απεριόριστη ανάπτυξη. Αν οι αφρικανικές χώρες έχουν το δικαίωμα να ζουν καλύτερα, εμείς έχουμε το χρέος να περιορίσουμε δραστικά τις καταναλώσεις μας, προδιαγράφοντας ένα σύστημα που δεν θα λεηλατεί τον κόσμο. Δεν πρέπει να θεωρούμε πλέον την ανάπτυξη σαν ένα τοτέμ. Η επιβίωση του πλανήτη απειλείται από τον αγώνα δρόμου της παραγωγής και της κατανάλωσης. Χρειάζεται, αντίθετα, να μειώσουμε την υλική παραγωγή και την κατανάλωση αγαθών, έτσι ώστε να περιορίσουμε τις περιβαλλοντικές βλάβες που προκαλεί το οικονομικό μας σύστημα στον πλανήτη. Γι' αυτήν την αναδιάρθρωση της οικονομίας χρειαζόμαστε ωστόσο μια πολιτιστική επανάσταση ικανή να αλλάξει τις συμπεριφορές μας
...
__________________________________
Παρουσίαση από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ,
στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ της 29 - 01 - 2006
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου