ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ

Γράφει ο Κώστας Λάμπος

(Συμβολή στο 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολιτικής Ψυχολογίας. Αθήνα 24-27 Μάη 2007.
Αναδημοσίευση από το MONTHLY REVIEW, τεύχος Σεπτέμβρη 2007 )

1. Εννοιολογική προσέγγιση

Η εννοιολογική προσέγγιση του όρου ‘Ηγεσία’[1] παραπέμπει ευθέως στα συνώνυμα: Αρχηγία, Διοίκηση, Εξουσία[2], Ηγεμονία[3] και υποδηλώνει τη σχέση μεταξύ του υποκειμένου, του Φορέα της Ηγεσίας, δηλαδή του Ηγέτη και του αντικειμένου της, δηλαδή των ηγουμένων, των οπαδών. Τα μέσα που θεμελιώνουν, υπηρετούν και στηρίζουν, εναλλακτικά ή και σε συνδυασμό αυτή τη σχέση είναι η Δύναμη, το ΄Χάρισμα’[4], ως φυσική προίκα, ή το Χρίσμα, ως οικογενειακή ή ταξική προίκα, η Γοητεία, η Γνώση, η Πανουργία, η Βία, το Πάθος για εξουσία και ο Πλούτος, από την πλευρά του ‘Ηγέτη’[5], αλλά και η Ανάγκη, ο Φόβος, η Πίστη και η Ελπίδα από την πλευρά των ηγουμένων.

Αυτή η σχέση εκφράζεται ως άτυπο ‘Συμβόλαιο’ με βάση το Όραμα, ή το Σχέδιο του κατά περίπτωση κοινωνικού, πολιτικού ή άλλου τύπου Ηγέτη, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε μικρό ή σε μεγάλο βαθμό έχει υιοθετηθεί από την κοινωνία, την τάξη, την ομάδα, ή από τους οπαδούς, με την προσδοκία της βελτίωσης της θέσης τους, ή ακόμα και τη ‘σωτηρία’ τους. Αυτό σημαίνει πως κάθε Ηγεσία αναλαμβάνει την υποχρέωση να δημιουργεί ή/και να αποτρέπει γεγονότα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους, για τους οποίους δεσμεύεται, γιατί γνωρίζει πως στην περίπτωση της αποτυχίας επίτευξης των στόχων, αυτή η σχέση μεταξύ Ηγέτη και ηγουμένων δοκιμάζεται, ή κάποια στιγμή καταλύεται, με τραγικές συχνά συνέπειες για τον Ηγέτη. Η εξέλιξη της σχέσης μεταξύ Ηγέτη και οπαδών κινήθηκε παράλληλα με την εξέλιξη των διάφορων κοινωνιών και πολιτισμών και πήρε διάφορες μορφές στο χρόνο και στο χώρο που φέρνουν τη σφραγίδα των ταξικών, συλλογικών ή προσωπικών Ηγεσιών, όπως τις διαμόρφωνε η εκάστοτε ιστορική συγκυρία.

Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε πως ο εκάστοτε κοινωνικός ή πολιτικός, συλλογικός ή ατομικός Ηγέτης, λειτουργεί, είτε de fαcto,’ελέω θεού και όπλων’ ως ‘εκπρόσωπος’, είτε de jure, ‘ελέω ενός φετιχοποιημένου Λαού’ ως ‘εκλεκτός αντιπρόσωπος’ της κοινωνίας, ουσιαστικά ανεξάρτητα από την ίδια την κοινωνία, πράγμα που σημαίνει πως οι κοινωνίες εκχωρούν, υποτίθεται με τη θέλησή τους, αλά αντίθετα από τα πραγματικά συμφέροντά τους, τον ουσιαστικό δημοκρατικό αυτοπροσδιορρισμό τους σε μια ταξική κοινωνική και πολιτική Ηγεσία και περιορίζονται να λειτουργούν αντικειμενικά σε συνθήκες ταξικού-ολιγαρχικού ετεροπροσδιορισμού.

2. Η ουσία και τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής Ηγεσίας.

Με τον όρο κοινωνική Ηγεσία, ή κοινωνικός Ηγέτης, εννοούμε το τμήμα εκείνο , ή την τάξη εκείνη της κοινωνίας, ‘την τάξη των αρχόντων’ κατά τον Πλάτωνα, που αναλαμβάνει, βίαια ή ‘δημοκρατικά’ την ευθύνη και τη ρητή δέσμευση, να οργανώσει αποτελεσματικότερα την παραγωγική δραστηριότητα της κοινωνίας και να οδηγήσει την κοινωνία συνολικά από μια δοσμένη σε μια καλύτερη για όλους κατάσταση. Αυτό σημαίνει πως αναλαμβάνει να οδηγήσει την κοινωνία στην πρόοδο και στην ευημερία.

Όταν ο κοινωνικός Ηγέτης, με την έννοια της ηγέτιδας κοινωνικής τάξης, αδυνατεί, ή αρνείται να τηρήσει τις δεσμεύσεις του και να οδηγήσει την κοινωνία στην πρόοδο, τότε δημιουργείται κρίση κοινωνικής ηγεσίας, η παράταση και η όξυνση της οποίας μεταβάλλει σταδιακά την ηγέτιδα κοινωνική τάξη σε τυραννία[6] και την υπόλοιπη κοινωνία σε δύναμη επαναστατικής ανατροπής, υπό την καθοδήγηση μιάς ανταγωνιστικής νεοανερχόμενης νεωτεριστικής κοινωνικής Ηγεσίας.

Η μέχρι σήμερα ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, διακρίνεται σε τέσσερις μεγάλες εποχές, ανάλογα το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, με τις ιδιοκτησιακές σχέσεις πάνω στα βασικά μέσα παραγωγής και κατά συνέπεια ανάλογα με και τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, δηλαδή ανάλογα με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής και διανομής του πλούτου, ή ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό σύστημα το οποίο και προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά της εκάστοτε κοινωνικής Ηγεσίας.

Στη νηπιακή ηλικία της ανθρωπότητας και στις νομαδικές-μεταναστευτικές κοινωνίες, όπου συσσώρευση και αποθησαυρισμός ήταν αντικειμενικά αδιανόητος, η κοινωνική Ηγεσία δεν διέθετε ιδιόκτητα μέσα παραγωγής, δεν λειτουργούσε σαν ξεχωριστή κοινωνική τάξη και δεν λειτουργούσε ως εξουσία σε βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας, αλλά σαν ο εμπειρότερος οδηγός και προστάτης της. Έτσι η ανθρωπότητα ξεκίνησε τη συναρπαστική συνάμα και δραματική πορεία της, με τις πρωτόγονες νομαδικές τροφοσυλλεκτικές κοινότητες-μικροκοινωνίες, στις οποίες το ρόλο της κοινωνικής Ηγεσίας αναλάμβαναν οι εμπειρότεροι, με τις περισσότερες δεξιότητες και την καλύτερη φυσική κατάσταση. Είναι η περίοδος όπου η κοινωνική Ηγεσία, όχι μόνο δεν απολαμβάνει ιδιαίτερα προνόμια, αλλά αντίθετα είναι περισσότερο εκτεθειμένη σε κινδύνους, σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας.

Γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και κλιματολογικές συνθήκες προσδιορίζουν συγκυριακά, σε αυτή την περίοδο, το ποσοστό συμβολής των τροφοσυλλεκτικών και των κυνηγετικών δραστηριοτήτων στην εξασφάλιση της αναγκαίας, για την ατομική και την συλλογική επιβίωση, τροφής και ταυτόχρονα προσδιορίζουν τον πατριαρχικό ή το μητριαρχικό χαρακτήρα της κοινωνικής Ηγεσίας. Αυτή η περίοδος, που κράτησε, κατά τα φαινόμενα, εκατοντάδες χιλιάδες ή και εκατομμύρια χρόνια, καταχωρήθηκε ως η ‘προϊστορική περίοδος της ανθρωπότητας’.

Η μόνιμη εγκατάσταση και η οργανωμένη και μαζική παραγωγή αγαθών, σε συνδυασμό:

• 
  α. Με τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού και των αναγκών της κοινωνίας,
• β. Με το χαμηλό, ακόμα, βαθμό ανάπτυξης των μέσων παραγωγής, που καθιστούσε αναγκαία την παραγωγή υψηλής έντασης εργασίας, με άμεση συνέπεια τον τεχνικό, αλλά κύρια τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας[7], και
• γ. Με την ανάπτυξη του εμπορίου και την εμφάνιση του χρήματος, ως μέσου συναλλαγής, αποθησαύρισης και πλουτισμού,

επέτρεψε τη σταδιακή διαφοροποίηση της κοινωνικής Ηγεσίας, σε εκμεταλλευτική και καταπιεστική εξουσία.

Αυτή η μετάλλαξη της κοινωνικής Ηγεσίας σε εξουσία διαμόρφωσε σταδιακά μια ιδιαίτερη τάξη με ταξικό Είναι και ταξική συνείδηση, κατά συνέπεια και με ξεχωριστά συμφέροντα απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία. Έτσι εμφανίζονται διαδοχικά οι δουλοκτητικές, οι φεουδαρχικές και οι κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες με τις αντίστοιχες κοινωνικές και στη ουσία ταξικές Ηγεσίες[8]. Από αυτή τη περίοδο και μετά, οι ανθρώπινες κοινωνίες οδηγήθηκαν υπό την Ηγεσία, δηλαδή με την ευθύνη και σύμφωνα με τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις μιας ξεχωριστής τάξης που κατείχε τα μέσα παραγωγής, στο εσωτερικό της οποίας δεσπόζει ένα μικρό τμήμα της, που κατέχει τα βασικά, δηλαδή τα στρατηγικής σημασίας μέσα παραγωγής και το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου και αποτελεί τον εκάστοτε σκληρό πυρήνα της εξουσίας πάνω στην υπόλοιπη κοινωνία και συνεπώς, ως πρωταρχική πηγή εξουσίας αποτελεί την εκάστοτε πρωταρχική κοινωνική Ηγεσία της εκάστοτε συγκεκριμένης κοινωνίας, η οποία αποτελεί το σταθερό σημείο αναφοράς κάθε άλλης δευτερογενούς Ηγεσίας- Εξουσίας. Για την αποτελεσματικότερη άσκήση και για τη διαιώνιση της εξουσίας της αυτή η κοινωνική Ηγεσία, δηλαδή η άρχουσα τάξη, δημιούργησε και ενσωμάτωσε θρησκείες και ιερατεία, ιδεολογία και μηχανισμούς εκπαίδευσης, θεσμούς και μηχανισμούς καταστολής, δημιούργησε δηλαδή το κράτος με το οποίο οργάνωσε και υπερασπίστηκε τα κυρίαρχα συμφέροντα της, πράγμα που αποκαλύπτει τον ταξικό χαρακτήρα της κοινωνικής Ηγεσίας και του ίδιου του κράτους της.

Αυτή η πραγματικότητα αποκαλύπτει, πως η κοινωνική Ηγεσία, ως δύναμη εξουσίας πάνω στην κοινωνία, αναλαμβάνει το ρόλο του οργανωτή, δηλαδή του κουμανταδόρου της παραγωγής και κατά συνέπεια του διαχειριστή του πλούτου που παράγει συνολικά η κοινωνία[9]. Ιστορική καταγραφή αποτελεί το γεγονός, πως η εκάστοτε κοινωνική Ηγεσία, ως αποκλειστική διαχειρίστρια αποσπά, σφετερίζεται και ιδιοποιείται το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου. Συμβαίνει δηλαδή το παράδοξο, η εκάστοτε κοινωνική Ηγεσία να οργανώνει τη μεγαλύτερη δυνατή ενότητα της κοινωνίας για να μεγιστοποιεί τον παραγόμενο κοινωνικό πλούτο, και ταυτόχρονα να διασπά την κοινωνία κατά τη διαδικασία κατανομής του πλούτου, σε μια μειοψηφία σφετεριστών του κοινωνικού πλούτου από τη μια μεριά και στη μεγάλη, αλλά κονιορτοποιημένη στην κυριολεξία, κοινωνική πλειοψηφία που αποξενώνεται από τον πλούτο που παράγει και αναγκάζεται να ζει στη φτώχεια και στη δυστυχία.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι φυσικό, η κοινωνική πλειοψηφία να διαμαρτύρεται και να αντιδρά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πράγμα που η πρωταρχική κοινωνική Ηγεσία, δηλαδή η ταξική εξουσία το αντιμετωπίζει:

• 
  α. Με τη βοήθεια των προσαρμοσμένων στα ταξικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης εκπαιδευτικών μηχανισμών και της με αυτούς τους μηχανισμούς συνυφασμένης ‘πνευματικής Ηγεσίας’,
  β. Με την πολλαπλή αποπροσανατολιστική δραστηριότητα των διάφορων σκοταδιστικών ιερατείων και της δεσποτικής ‘θρσκευτικο-εκλησιαστικής Ηγεσίας’,
  γ. Με τη δημιουργία-λειτουργία δομών, θεσμών και μηχανισμών ‘έννομης τάξης’, που νομιμοποιούν ως ιδιοκτησία το σφετερισμένο κοινωνικό πλούτο και βαφτίζουν ‘Δικαιοσύνη’ την παρανομία, την κοινωνική ανισότητα και την κοινωνική αδικία, ως ‘νομικο-δικαστική Ηγεσία,
  δ. Με τη δημιουργία-λειτουργία δομών, θεσμών και διαδικασιών ‘αντιπροσωπευτικής πολιτικής εκπροσώπησης της κοινωνίας’, με τη δημιουργία δηλαδή των όρων εμφάνισης της πολλαπλά χειραγωγούμενης και δια του πολιτικού χρήματος δοτής πολιτικής Ηγεσίας, η οποία με τη βοήθεια ενός οριζόντια και κάθετα ολοκληρωμένου συστήματος ‘αντιπροσωπευτικών εξαρτημένων γραφειοκρατικών Ηγεσιών και λειτουργώντας στο όνομα ενός φετιχοποιημένου Λαού, χωρίς το Λαό και ενάντια στο Λαό, ενεργοποιεί επιχειρησιακά την εχθρική προς τη Φύση και την κοινωνία κερδοσκοπική δραστηριότητα του κεφαλαίου και την αντίστοιχη ‘έννομη τάξη’ και δημιουργεί ‘ψευδαίσθηση δημοκρατικής συμμετοχής’ και τέλος,
  ε. Με την ωμή βία των δυνάμεων καταστολής και της αντίστοιχης μιλιταριστικής Ηγεσία.

Η συνοπτική προσέγγιση που προηγήθηκε δείχνει πως η εκάστοτε κοινωνική Ηγεσία βρίσκεται σε κυκλική σχέση αίτιου και αιτιατού με κάθε ταξικά διασπασμένη και ιεραρχικά δομημένη κοινωνία, και κρίνεται ανάλογα με την ικανότητά της να συνθέτει και να οδηγεί τις αντικρουόμενες δυνάμεις του κοινωνικού πεδίου, σε μια συνισταμένη θετική κατεύθυνση, που χαρακτηρίζεται πρόοδος, με την έννοια και υπό τον όρο, ότι προάγεται το ‘γενικό καλό’ και βελτιώνεται η θέση της πλειοψηφίας των πολιτών.

3. Ο θάνατος της αντιπροσωπευτικής κοινωνικής Ηγεσίας

Κάθε κοινωνική Ηγεσία, όπως κάθε φυσικό και κοινωνικό φαινόμενο διαγράφει τον κύκλο ζωής της, δηλαδή γεννιέται ως άρνηση του παλιού, ακμάζει ως θέση του καινούργιου, οδηγεί την κοινωνία σε νέες κατακτήσεις μέχρι που τα ταξικά συμφέροντα που στο μεταξύ δημιούργησε να εμποδίζουν την παραπέρα πρόοδο της κοινωνίας, οπότε η συγκεκριμένη κοινωνική Ηγεσία παρακμάζει, περιορίζεται στο ρόλο της ταξικής Ηγεσίας και καταλήγει σε κοινωνική Ηγεσία υπό αμφισβήτηση, σε κοινωνική Ηγεσία που οδηγείται νομοτελειακά στο θάνατο και γι’ αυτό γίνεται αντικοινωνική, τυραννική και επικίνδυνη.

Σε συνθήκες ύστερου καπιταλισμού η κεφαλαιοκρατική τάξη, ως κοινωνική Ηγεσία αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα παρακμιακής κρίσης, επειδή το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, εξαντλώντας τον ιστορικό του κύκλο, αδυνατεί και κατ’ ανάγκη αρνείται να οδηγήσει την κοινωνία στην πρόοδο και στην ευημερία και συνεπώς αρνείται στον εαυτό του το ρόλο του κοινωνικού Ηγέτη Έτσι περιορίζεται αναγκαστικά στο στενό ρόλο του ταξικού Ηγέτη, του εξουσιαστή-εκμεταλλευτή της Εργασίας, πραγματικότητα την οποία προσπαθεί να κρύψει κάτω από επικοινωνιακά πυροτεχνήματα, όπως ‘νέα διακυβέρνηση’ ‘εκσυγχρονισμός’, ‘μεταρρυθμίσεις’, ‘καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο’, σοσιαλδημοκρατία, ‘σοσιαλισμός της αγοράς’ κ.λπ.

Αυτή η παρακμιακή κρίση του καπιταλισμού οξύνεται μέρα με τη μέρα και γενικεύεται στις σημερινές συνθήκες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης[10], με αποτέλεσμα το σύστημα να αναδιπλώνει τα όποια κοινωνικά χαρακτηριστικά του πρώιμου και ώριμου καπιταλισμού και να καταργεί τις τοπικές κοινωνικές και εθνικές Ηγεσίες, υποτάσσοντάς τη μια μετά την άλλη, στη μια και μοναδική πραγματική Ηγεσία του παγκόσμιου Ηγεμόνα που παίρνει τη μορφή των ομίλων των γιγαντιαίων και παγκόσμιας εμβέλειας επιχειρήσεων (Global-Business) του offshore-καπιταλισμού, ως το τελευταίο καταφύγιο για τη σωτηρία του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Ζούμε, είναι φανερό, την κρίση του τέλους της παραδοσιακής κοινωνικής Ηγεσίας. Οι τοπικές και οι εθνικές κοινωνίες δεν έχουν πιά δικές τους αυθεντικές κοινωνικές και πολιτικές Ηγεσίες, γιατί τις κατάργησε ο Ηγεμόνας και στη θέση τους έβαλε εξαρτημένες και δοτές, ντόπιες και ξενόφερτες Ηγεσίες, τους ‘ανθύπατους’ εκπροσώπους της παγκόσμιας Ηγεμονίας, ως υποκατάστατα Ηγεσίας.

Ο μαρασμός όμως και ο θάνατος των αυθεντικών τοπικών και εθνικών κοινωνικών Ηγεσιών, συνεπάγεται και προϋποθέτει τη διάλυση, δηλαδή το μαρασμό και το θάνατο των τοπικών και των εθνικών κοινωνιών, στην ουσία δηλαδή προϋποθέτει την πολτοποίηση, δηλαδή το μαρασμό και το θάνατο των τοπικών και των εθνικών πολιτισμών, για λογαριασμό του πολιτισμού της μοναδικής Λογικής[11] του πολιτισμού του θανάτου[12] και του αμερικανισμού[13]. Έτσι όμως ξαναμπαίνει το ερώτημα, για το ποια κοινωνία θέλουμε και ποια κοινωνία μπορούμε σήμερα να οικοδομήσουμε στη θέση αυτής που χρεοκόπησε μαζί με τα διάφορα μοντέλα Ηγεσίας της. Από την απάντηση που η Ανθρωπότητα θα δώσει στο παραπάνω ερώτημα, θα εξαρτηθεί και τον αν και ποιά Ηγεσία χρειαζόμαστε για το Νέο Όραμα, για το Νέο Σχέδιο για την Ανθρωπότητα. Δεδομένο πάντως είναι πως, με το κεντρικό επιτελείο των γιγαντιαίων επιχειρήσεων, στο ρόλο της ‘παγκόσμιας Ηγεμονίας’, η ανθρωπότητα οδηγείται στη βαρβαρότητα. Η κρίση που αντιμετωπίζει η κοινωνική Ηγεσία στην τρέχουσα περίοδο, ως θεμελιακή κρίση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και κατανομής του πλούτου, τη σπρώχνει στη συστηματική περιθωριοποίηση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων της κοινωνίας, πράγμα που αναγκαστικά την οδηγεί σταδιακά στην ‘αυταρχική αντίδραση’, δηλαδή στην υποβάθμιση, στην παράκαμψη ή ακόμα και στην άρνηση της αστικής, δηλαδή της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας.

Ο αμερικανισμός ως παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, ή η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου ως αμερικανισμός[14], τείνει να πάρει τη μορφή ενός παγκόσμιου φασισμού που οδηγεί την ανθρωπότητα σε ένα καινούργιο και πιο επικίνδυνο Μεσαίωνα, στα πλαίσια του οποίου συντελείται συστηματικά ο πνευματικός ευνουχισμός των ανθρώπων και η κατάργηση των κοινωνιών ως πεδία δημιουργικής συνάντησης δυνάμεων, δηλαδή ως αυτοδύναμα στοιχεία ενός ενιαίου οικουμενικού εργαστηρίου πολιτισμών, προϋπόθεση απαραίτητη για έναν οικουμενικό πολιτισμό των πολιτισμών και για μια ειρηνική Ανθρωπότητα.
Αυτός ο εφιάλτης ισοπεδώνει καθημερινά με τους μηχανισμούς του, με το πολιτικό χρήμα, με το Φόβο και το σκοταδισμό, με τη δομική-κρατική βία και τον πόλεμο, με τη μίντιοκρατία και τη ‘βιολογία του νου’ κάθε κατάκτηση κοινωνικής αλληλεγγύης και πνευματικής ελευθερίας.

4. Για μια κοινωνία χωρίς εξουσιαστικές Ηγεσίες

Απέναντι σε αυτό τον εφιάλτη οι κοινωνίες, πρέπει να βρουν τη δύναμη να απαλλαγούν:

• 
  α. από τα αστικά ‘πνευματικά ιερατεία’, που οργανώνουν την αστική ιδεολογία και την πνευματική υποταγή των ανθρώπων,
  β. από τα παρδαλά θρησκευτικο-εκκλησιαστικά σκοταδιστικά και εξουσιαστικά ιερατεία που διασπούν την ανθρωπότητα, οπαδοποιούν, φανατίζουν τους ανθρώπους και σε συνεργασία με τους εμπόρους των όπλων οδηγούν τους Λαούς σε καταστροφικές πολεμικές συγκρούσεις,
  γ. από τις λοιπές, δήθεν, ‘λαϊκές θρησκείες’, της αποβλάκωσης, όπως είναι λ.χ. η ‘θρησκεία της στρογγυλής θεάς’ και της παρακμιακής ‘ψυχαγωγίας’, και τέλος,
  δ. από τη ‘μεγαλοπρεπή απάτη της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας’ που παράγει, μαζικά και με τη μέθοδο του σωλήνα, επαγγελματίες πολιτικούς Ηγέτες, στην υπηρεσία της εκάστοτε κοινωνικής Ηγεσίας και κρατά την κοινωνία μακριά από το κοινωνικό γίγνεσθαι με την αποπολιτικοποίηση της κοινωνικής ζωής.

Αυτοί οι τέσσερις στόχοι αποτελούν για τους πολίτες και τις κοινωνίες την απαραίτητη προϋπόθεση για να διεκδικήσουν την πνευματική ελευθερία τους και τη συλλογική αυτενέργειά τους, μέσω της καθολικής ουσιαστικής συμμετοχής των ελεύθερα σκεπτόμενων πολιτών στο ‘κοινωνικό γίγνεσθαι’, μέσω της Άμεσης Δημοκρατίας.
Πρόκειται αναμφίβολα για μια ακόμα, κι ίσως την πιο σημαντική στην ιστορία , λόγω της κρισιμότητας των περιστάσεων, ατομική πνευματική ανταρσία απέναντι σε κάθε εξουσία και σε κάθε χρεοκοπημένη Ηγεσία, η οποία στο βαθμό που θα γενικεύεται, στον ίδιο βαθμό θα παίρνει τη μορφή ενός Νέου Ριζοσπαστικού Διαφωτισμού, μια Νέας Πνευματικής Αναγέννησης, σε επίπεδο κοινωνίας και όχι μιας ηγετικής ελίτ, που:

• 
  1. ως Άρνηση θα αποδομεί μεθοδικά κάθε μορφή πνευματικής, δομικής και θεσμικής βίας, δηλαδή κάθε μορφή εξουσίας και εξουσιαστικής Ηγεσίας, γιατί αυτές με την οικονομική, την κοινωνική και την πνευματική αλλοτρίωση των ανθρώπων και την καταστροφή της Φύσης οδήγησαν την ανθρωπότητα σε συνθήκες βαρβαρότητας, και
  ·2. ως Θέση, θα οικοδομεί σταδιακά ένα Νέο Σχέδιο για την Ανθρωπότητα, ένα Νέο Οικουμενικό Ουμανιστικό Πολιτισμό, στα πλαίσια του οποίου οι κοινωνίες θα αυτοπροσδιορίζονται, με τη μορφή της τοπικά, εθνικά, περιφερειακά και οικουμενικά δομημένης Άμεσης Δημοκρατίας.

Σ’ αυτή την προοπτική οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού, είναι αντικειμενικά υποχρεωμένες να οργανώσουν και να συντονίσουν τους αγώνες τους για την απελευθέρωση ολόκληρης της κοινωνίας από τις πνευματικές, κοινωνικές και υλικές δυνάμεις του κεφαλαίου, του Φόβου, της Βίας, του Σκοταδισμού, της εκμετάλλευσης και του ετεροπροσδιορισμού, μέχρι την τελική πνευματική, δομική και θεσμική κατάκτηση του αυτοπροσδιορισμού, δηλαδή της Αυτοδιεύθυνσης της κάθε Κοινωνίας ξεχωριστά, αλλά και της κοινωνικοποιημένης Ανθρωπότητας[15] στο σύνολό της.

Από τη φύση του αυτός ο αγώνας, ως αγώνας πνευματικής και κοινωνικής απελευθέρωσης δεν μπορεί παρά να είναι ένας αντιεξουσιαστικός-αντιηγετικός αγώνας, στον οποίο δεν χωράνε ‘ηγετικές προσωπικότητες’ και ‘εξουσιαστικές πρωτοπορίες’, γιατί η ιστορία διδάσκει πως ακόμα και οι πιο καλοπροαίρετοι Ηγέτες και οι πιο προοδευτικές πρωτοπορίες, όταν στέριωσαν την εξουσία τους, στράφηκαν κατά της κοινωνίας και έδρασαν ως δυνάστες για τη διαιώνιση της εξουσίας τους.

Κάποιοι που, από άγνοια, δεν κατανοούν, ή που γνωρίζουν αλλά κάνουν πως δεν κατανοούν τους νόμους κίνησης των κοινωνιών, γιατί αντιμετωπίζουν τον Άνθρωπο ως μια κατά περίπτωση περιορισμένη ιστορική κατηγορία και όχι ως μια διαχρονική οικουμενική πνευματική οντότητα και την κοινωνία ως ‘μάζα’ και όχι ως πεδίο δημιουργικής πνευματικής και υλικής συνάντησης κοινωνικών δυνάμεων, διεκδικούν για τον εαυτό τους το ρόλο της ‘επαναστατικής πρωτοπορίας’ και άρα είναι πρόθυμοι να αναλάβουν, στο όνομα του Λαού, αλλά χωρίς το Λαό, ως ‘αυτόκλητοι απελευθερωτές’, τις ‘ευθύνες μιάς επαναστατικής Ηγεσίας’, με αποτέλεσμα να προσφέρουν άλλοθι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα και να αποπροσανατολίζουν εκείνους που υποτίθεται ότι θέλουν να απελευθερώσουν.

Κάποιοι άλλοι, που από άγνοια, δεν κατανοούν, ή γνωρίζουν αλλά κάνουν πως δεν κατανοούν την τρέχουσα συγκυρία της καταστροφικής παγκοσμιοποίησης, υποκρίνονται πως είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν αν κάποιος ‘μπει μπροστά’ και τους πει ‘που πάμε’, αν δηλαδή, κάποιος τους φέρει μπροστά τους το Μέλλον και τους δείξει ‘τον καλύτερο κόσμο’. Πρόκειται ασφαλώς για μια υποκριτική και αποπροσανατολιστική αντίληψη, που υποκρύπτει έναν συντηρητισμό, που θεωρεί τον Άνθρωπο και κύρια τον κόσμο της εργασίας ανίκανο να οραματισθεί και να οικοδομήσει έναν καλύτερο κόσμο, χωρίς έναν Ηγέτη, χωρίς έναν Μεσσία. Πρόκειται για μια ‘ποιμνιακή αντίληψη’ για την κοινωνία με την οποία εκτρέπεται η προσοχή των ανθρώπων από τη σημερινή καπιταλιστική βαρβαρότητα για να προσανατολιστεί στο ‘άγνωστο Μέλλον’, στο ‘Φόβο του καινούργιου’, στο ‘Φόβο μπροστά στην ελευθερία’ και στη ‘σιγουριά του κομματικού τσοπάνη’ ή του ‘θρησκευτικού ποιμένα’.

Όμως οι κοινωνίες, ως ταξιδευτές της ιστορίας, γνωρίζουν πως ο μακρύς δρόμος από το Παρελθόν για το Μέλλον, ο δρόμος για το Αύριο, όταν το Σήμερα έχει καταστεί αβίωτο, φτιάχνεται καθώς βαδίζουν για το Μέλλον με οδηγό τους τις εμπειρίες και τις επιθυμίες τους, για περισσότερη ελευθερία, για ισονομία και ισοπολιτεία, για ειρήνη και πραγματική Δημοκρατία, για έναν καλύτερο κόσμο.

Σήμερα, περισσότερο από κάθε προηγούμενη περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας, συντρέχουν, ως οικουμενικό, ιστορικό και επιστημονικό-τεχνολογικό κοινωνικό κεκτημένο, όλες οι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την απελευθέρωση από τις εξουσιαστικές Ηγεσίες και από την καπιταλιστική βαρβαρότητα και για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Εκείνο που λείπει είναι η ευρεία συνειδητοποίηση αυτής της ιστορικής δυνατότητας. Έλλειμμα που συντηρείται συστηματικά για να έχει λόγο ύπαρξης η κάθε Ηγεσία.

Κι’ είναι ακριβώς αυτό το έλλειμμα που προσδιορίζει το χαρακτήρα και τα άμεσα καθήκοντα της επερχόμενης κοινωνικής επανάστασης, η οποία για να είναι επανάσταση κοινωνικής απελευθέρωσης, θα πρέπει πρώτα να είναι επανάσταση της γνώσης, επανάσταση πνευματικής, ιδεολογικής και πολιτικής αυτοχειραφέτησης, πράγμα που προσδιορίζει ταυτόχρονα και το τέλος των Ηγεσιών ως οδηγών, ηγητόρων και εξουσιαστών. Πρόκειται αναμφίβολα για μια ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, πράγμα που εξηγεί το λόγο, γιατί το σύστημα ‘κλειδώνει τη γνώση’, δηλαδή τη μοναδική δύναμη που μπορεί να το ανατρέψει και αφήνει ανοικτές ‘ψευδοδιεξόδους, τυφλής βίας’, και ‘εσχατολογικών παραδείσων’ που το ενισχύουν αντί να το ανατρέψουν.

Αναμφίβολα οι περισσότερες Ηγεσίες και κύρια οι κοινωνικές Ηγεσίες έπαιξαν για κάποια περίοδο θετικό ρόλο στην ιστορική διαδρομή των κοινωνιών. Έκαναν όμως και τεράστιες ζημιές ως τυραννικές εξουσίες και ευθύνονται για τη σημερινή βαρβαρότητα. Τώρα που οι συνθήκες είναι ώριμες, είναι αναγκαίο και δυνατό οι λειτουργίες της Ηγεσίας να κοινωνικοποιηθούν και να μετασχηματιστούν σε αντεξουσιαστικές λειτουργίες, σε λειτουργίες απελευθέρωσης των Ανθρώπων και αυτοδιεύθυνσης των κοινωνιών.

Το πέταγμα στην ελευθερία ή το βούλιαγμα στη βαρβαρότητα θα εξαρτηθεί, από το αν οι δυνάμεις του κεφαλαίου θα συνεχίσουν να επιβάλλουν ηγετικά-εξουσιαστικά μοντέλα κοινωνικής συμβίωσης, ή από το αν οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού θα μπορέσουν να αχρηστέψουν αυτά τα μοντέλα και τα αντίστοιχα εργαστήρια παραγωγής Ηγετών του σωλήνα και οπαδών των ψυχοτεχνικών εργαστηρίων και στη θέση τους να αναδείξουν, μέσα από δομές και θεσμούς απελευθέρωσης, πνευματικά και κοινωνικά χειραφετημένους πολίτες.

Πολίτες των οποίων το Εγώ, δηλαδή η ατομικότητά τους θα απελευθερώνεται μέσα στο Εμείς, στο Εμείς ως μικρό ή μεγάλο σύνολο, στο Εμείς ως σύνολο συνόλων, δηλαδή στο Εμείς ως οικουμενικό Όλον, με ανθρώπινη, κοινωνική και οικουμενική συνείδηση, που θα τους καθιστά ικανούς να σχεδιάζουν και να οικοδομούν την αυτοδιευθυνόμενη κοινωνία, την κοινωνικοποιημένη Ανθρωπότητα, έναν καλύτερο κόσμο, αντάξιο του συναρπαστικότερου συμπαντικού φαινόμενου, του φαινόμενου της ζωής.

Βιβλιογραφία

1. Διαμαντόπουλος Δημήτριος, Σύγχρονο Λεξικό, ΠΑΤΑΚΗΣ, ΑΘΉΝΑ 2002.
2. Forrester Viviane, Η Οικονομική Φρίκη, ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 1997.
3. Λάμπος Κώστας, Κοινωνικοποίηση και κοινωνική διάσπαση της εργασίας, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 26/1986.
4. Λάμπος Κώστας, Πνευματική και χειρωνακτική εργασία στην προοπτική της Αυτοδιαχείρισης, ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ, τεύχος 3/1988.
5. Λάμπος Κώστας, Οικονομικές αλλαγές, εργασιακές σχέσεις και ‘ανθρώπινη’ συμπεριφορά, στο: Από την κρίση στην υπέρβαση του ελληνικού περιφερειακού καπιταλισμού, ΑΙΧΜΗ, Αθήνα 1988.
6. Λάμπος Κώστας, Παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου ή Οικουμενισμός της Εργασίας; ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 12/2001-1/2002.
7. Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και Παγκοσμιοποίηση. Οικονομία του Φόβου και της παρακμής, (υπό δημοσίευση).
8. Μακιαβέλι Νικολό, Ο Ηγεμόνας, ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 1984.
9. Marx Karl, Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ, ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα 1967.
10. Marx Karl, Grundrisse der Kritik der politischen Oekonomie, DIETZ VERLAG, Berlin 1974.
11. Μπουραντάς Δημήτρης, Μάνατζμεντ, ΜΠΕΝΟΣ, Αθήνα 2001.
12. Oekonomisches Lexikon, VERLAG WIRTSCHAFT, Berlin 1978, 3 τόμοι.
13. Παιδαγωγική-Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια-Λεξικό, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 1990, τόμοι 9.
14. Rifkin Jeremy, Το ευρωπαϊκό όνειρο, ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 2005.
15. Χασιώτης Βασίλης, Εισαγωγή στα θεμέλια του στρατηγικού Μάνατζμεντ, ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Αθήνα 1998.
16. Weber Max, Η πολιτική ως επάγγελμα, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, Αθήνα χ.χ.

Παραπομπές

[1] «Η Ηγεσία είναι μια στοχοπροσανατολισμένη δραστηριότητα για τη διασφάλιση της συλλογικής δράσης των ανθρώπων στη διαδικασία της παραγωγής… Προκύπτει από τον (κοινωνικό) καταμερισμό της εργασίας… Έχει πάντα ένα συγκεκριμένο ιστορικό και πολιτικό χαρακτήρα. Στην ταξική κοινωνία παίρνει ταξικό χαρακτήρα και δρα υπέρ των συμφερόντων της κυρίαρχης τάξης», : Oekonomisches Lexikon, VERLAG WIRTSCHAFT, Berlin 1978, Band II, Seite 389.[2] « Ηγεσία, συνώνυμο της εξουσίας που σημαίνει κυριαρχική δύναμη ενός ατόμου ή ενός συλλογικού οργάνου πάνω στην ελευθερία των άλλων», Διαμαντόπουλος Δημήτριος, Σύγχρονο Λεξικό, ΠΑΤΑΚΗΣ, Αθήνα 2002, σελ. 332. Βλέπε επίσης Παιδαγωγική-Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια-Λεξικό, ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 1990, τόμος 4ος, σελ. 2246-2248.[3] Βλέπε σχετικά Μακιαβέλι Νικολό, Ο Ηγεμόνας, ΚΑΚΤΟΣ, Αθήνα 1984.[4] « Η χαρισματική Ηγεσία εμφανίστηκε σε όλους τους τόπους και σε όλες τις ιστορικές εποχές. Στο παρελθόν τη βρίσκουμε στις δυό σπουδαιότερες μορφές του προφήτη και του μάγου αφ’ ενός και του εκλεκτού πολέμαρχου, του αρχηγού της συμμορίας και του condotierre αφ’ ετέρου. Η πολιτική ηγεσία υπό την μορφή πρώτα του ελεύθερου ‘δημαγωγού’…ταιριάζει στο δυτικό και μάλιστα στο μεσογειακό πολιτισμό», Weber Max, Η πολιτική ως επάγγελμα, ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ, Αθήνα χ.χ., σελ. 99.[5] Για την έννοια, τη φύση, τους τύπους, το προφίλ, τις ικανότητες και τις σκοτεινές πλευρές της Ηγεσίας, στο χώρο των σύγχρονων μεγάλων επιχειρήσεων, βλέπε: Μπουραντάς Δημήτρης, Μάνατζμεντ, ΜΠΕΝΟΣ, Αθήνα 2001, σελ. 309-390.[6] Βλέπε σχετικά, Χασιώτης Βασίλης, Εισαγωγή στα θεμέλια του στρατηγικού Μάνατζμεντ, ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Αθήνα 1998, σελ. 60.[7] Βλέπε σχετικά: Λάμπος Κώστας, Κοινωνικοποίηση και κοινωνική διάσπαση της εργασίας, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 26/1986. Βλέπε επίσης, Λάμπος Κώστας, Πνευματική και χειρωνακτική εργασία στην προοπτική της Αυτοδιαχείρισης, ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ, τεύχος 3/1988.[8] Βλέπε, Λάμπος Κώστας, Οικονομικές αλλαγές, εργασιακές σχέσεις και ‘ανθρώπινη’ συμπεριφορά, στο: Από την κρίση στην υπέρβαση του ελληνικού περιφερειακού καπιταλισμού, ΑΙΧΜΗ, Αθήνα 1988, σελ. 201-213.[9] «Κάθε πρόοδος του πολιτισμού, ή με άλλα λόγια, κάθε διεύρυνση των παραγωγικών δυνάμεων, αν το θέλετε των παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας, όπως αυτή προκύπτει από την επιστήμη, τις ανακαλύψεις , τον καταμερισμό και το συνδυασμό της εργασίας, τα βελτιωμένα μέσα επικοινωνίας, τη δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς, το μηχανολογικό εξοπλισμό κ.λπ., δεν φέρνει πλούτη στους εργαζόμενους αλλά στο κεφάλαιο, αυξάνει και πάλι τη δύναμη που κυριαρχεί πάνω στην εργασία, αυξάνει μόνο την παραγωγική δύναμη του κεφαλαίου… Ο μετασχηματισμός της εργασίας σε κεφάλαιο είναι βασικά το αποτέλεσμα της ανταλλαγής μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας , για όσο διάστημα αυτή η ανταλλαγή θα εκχωρεί στον καπιταλιστή το δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω στο προϊόν της εργασίας (και το κουμάντο πάνω στην ίδια την εργασία)», Marx Karl, Grundrisse der Krtitik der politischen Oekonomie, DIETZ VERLAG, Berlin 1974, Seite 215.10. Βλέπε, Λάμπος Κώστας, Παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου ή Οικουμενισμός της Εργασίας; ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 12/2001-1/2002.[11] Forrester Viviane, Η Οικονομική Φρίκη, ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 1997.[12] “Το αμερικανικό όνειρο είναι σε μεγάλο βαθμό παγιδευμένο στο ένστικτο του θανάτου…Έχουμε γίνει ο πολιτισμός του θανάτου», Rifkin Jeremy, Το ευρωπαϊκό όνειρο. Πως το όραμα της Ευρώπης για το μέλλον επισκιάζει αθόρυβα το αμερικανικό όραμα, ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 2005, σελ. 602-603.[13] Βλέπε σχετικά, Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και παγκοσμιοποίηση. Οικονομία του Φόβου και της παρακμής, (υπό έκδοση).[14] Το γεγονός πως αυτή την περίοδο ταυτίζονται τα συμφέροντα των παγκόσμιων επιχειρήσεων με αυτά του αμερικανισμού, δεν σημαίνει πως αυτή η συμμαχία θα ισχύει πάντα. Μια κοινωνική κρίση στις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής λ.χ., που θα αναπροσανατόλιζε τον αμερικανικό Λαό από τον αμερικανισμό στην κατεύθυνση ενός ειρηνικού οικουμενικού ουμανιστικού οράματος, δεν θα εμπόδιζε τις παγκόσμιες επιχειρήσεις να επιχειρήσουν να συμμαχήσουν με κάποιον άλλο -ισμό , ίσως με ένα ασιατισμό ή ακόμα και, το πιθανότερο, με κάποιον κινεζισμό.[15] «Η άποψη του παλιού υλισμού είναι η κοινωνία των πολιτών. Η άποψη του καινούργιου υλισμού είναι η ανθρώπινη κοινωνία, ή η κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα», Marx Karl, Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ, ΘΕΜΕΛΙΟ, Αθήνα 1967, σελ. 90.